By Για την άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Τούρκους έχουν γραφεί εκατοντάδες βιβλία και χιλιάδες άρθρα στα ελληνικά αλλά και τα ξένα Μ.Μ.Ε. Τα περισσότερα από αυτά τελειώνουν με την είσοδο των Τούρκων στη Βασιλεύουσα και τον θάνατο του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου, καθώς και τους θρύλους που ακολούθησαν την άλωση της Πόλης.
Όμως πολύ σπάνια γίνεται αναφορά στις φρικαλεότητες των Τούρκων στην Κωνσταντινούπολη αλλά και στον μαρτυρικό θάνατο μερικών από τους επιφανέστερους υπερασπιστές της Βασιλεύουσας.
Λεηλασίες και εγκλήματα των Τούρκων μετά την άλωση
Από την εποχή του χαλίφη Ομάρ και των πρώτων μεγάλων κατακτήσεων για την πίστη, η ισλαμική παράδοση είχε καθορίσει την τύχη που πρέπει να επιβάλλεται στους κατακτημένους.
Αν μια πόλη ή περιοχή παραδίνεται εκούσια, δεν πρέπει να λεηλατείται. Οι Χριστιανοί και οι Εβραίοι κάτοικοί της μπορούν να διατηρήσουν τους χώρους λατρείας με κάποιους περιορισμούς σχετικά με τα κτίρια.
Αν μια πόλη συνθηκολογήσει, καθώς δεν μπορεί να αντέξει άλλο η άμυνά της, ο προηγούμενος κανόνας εξακολουθεί να ισχύει, αν και σ’ αυτή την περίπτωση ο κατακτητής μπορεί να επιβάλει σκληρότερους όρους και βαρύτερα πρόστιμα, καθώς και να απαιτήσει την τιμωρία των πιο αμετανόητων εχθρών του.
Τέλος, όταν μια πόλη δεν παραδοθεί και καταληφθεί μετά από πολιορκία, οι κάτοικοί της, δεν έχουν δικαιώματα. Οι κατακτητές έχουν το δικαίωμα να λαφυραγωγούν απεριόριστα για τρεις ημέρες, ενώ οι πρώην πλέον, τόποι λατρείας μαζί με κάθε άλλο κτίριο περνούν στα χέρια του νικητή που μπορεί να τα κάνει ό, τι θέλει. Ο Μωάμεθ Β’ είχε υποσχεθεί στους στρατιώτες του τριήμερο λαφυραγωγίας στην Κωνσταντινούπολη εφόσον την κατακτούσαν.
Πραγματικά μετά την άλωση της Πόλης, οι Τούρκοι στρατιώτες μετά από ένα χρονικό διάστημα όπου κινήθηκαν συντεταγμένα, με τη μουσική να παίζει και τις σημαίες να κυματίζουν επιδόθηκαν σε ανείπωτες πράξεις.
Αρχικά, αδυνατούσαν να πιστέψουν ότι η άμυνα είχε τελειώσει. Έτσι άρχισαν να σφάζουν αδιάκριτα άνδρες, γυναίκες και παιδιά που συναντούσαν στον δρόμο τους.
Το αίμα έτρεχε σε ποτάμια στους κατηφορικούς δρόμους από τα υψώματα της Πέτρας προς τον Κεράτιο. Είναι χαρακτηριστικό ότι η Παναγιά η Μουχλιώτισσα γνωστή και ως Παναγία των Μογγόλων, λέγεται από τους Τούρκους «Καν Κλισέ», δηλαδή «εκκλησία του αίματος» από το αίμα που έτρεξε στον δρόμο μπροστά της.
Οι ναύτες από τα πλοία στον Κεράτιο μπήκαν από την Πλατεία πύλη και άδειαζαν τις αποθήκες κατά μήκος των τειχών.
Σύντομα, μερικοί από αυτούς συνάντησαν μια συγκινητική λιτανεία γυναικών που πήγαιναν προς την εκκλησία της Αγίας Θεοδοσίας για να προσευχηθούν για την προστασία της, καθώς ήταν η μέρα της γιορτής της. Οι γυναίκες περικυκλώθηκαν και «μοιράστηκαν» από τους άνδρες που τις συνέλαβαν.
Στη συνέχεια προχώρησαν για να λεηλατήσουν την ανθοστόλιστη εκκλησία της Αγίας Θεοδοσίας, αλλά και να συλλάβουν τους πιστούς εκεί. Άλλοι ανέβηκαν στον λόφο για να ενωθούν με τους στρατιώτες από τα χερσαία τείχη και να απογυμνώσουν την τριπλή εκκλησία του Παντοκράτορα και των μοναστικών κτημάτων που είχαν προσαρτηθεί σ’ αυτό, καθώς και της γειτονικής εκκλησίας του Παντεπόπτη.
Στον Παντοκράτορα είχε αποσυρθεί και ο Γεννάδιος από τον χειμώνα του 1452-53. Άλλοι που είχαν μπει από την Ωραία Πύλη σταμάτησαν για να λεηλατήσουν τη συνοικία της αγοράς προτού ανεβούν τον λόφο προς τον Ιππόδρομο και την ακρόπολη.
Στο μεταξύ, οι ναύτες από την Προποντίδα είχαν ανοίξει δρόμο μέσα από το παλιό ιερό παλάτιο. Οι διάδρομοί του ήταν εγκαταλελειμμένοι και μισοερειπωμένοι, ωστόσο εξακολουθούσαν να υπάρχουν λαμπρές εκκλησίες όπως η Νέα Βασιλική που είχε χτίσει ο Βασίλειος Α’ ο ιδρυτής της Μακεδονικής Δυναστείας (867-886). Λεηλατήθηκαν όλες οι εκκλησίες. Έπειτα οι ναύτες και από τους δύο στόλους και τα πρώτα στίφη στρατιωτών κινήθηκαν προς την Αγία Σοφία.
Η Αγία Σοφία ήταν γεμάτη με κόσμο. Η Θεία Λειτουργία είχε τελειώσει και έψαλλαν τη λειτουργία του Όρθρου. Με τη φασαρία και τους αλαλαγμούς έξω απ’ αυτή, οι πόρτες έκλεισαν. Οι πιστοί μέσα σ’ αυτή προσεύχονταν, ελπίζοντας σε ένα θαύμα.
Σύντομα όμως από τα συνεχή σφυροκοπήματα οι πόρτες γκρεμίστηκαν. Οι πιστοί παγιδεύτηκαν στον ναό. Μερικοί ηλικιωμένοι ή ανήμποροι σκοτώθηκαν επιτόπου. Οι περισσότεροι δέθηκαν με μαντίλια των γυναικών που χρησιμοποιήθηκαν ως σχοινιά και με αλυσίδες.
Πολλές από τις πιο ωραίες κοπέλες και τους νέους καθώς και όσοι ήταν ντυμένοι πλούσια, σχεδόν κατασπαράχθηκαν. Οι Τούρκοι τσακώνονταν γι’ αυτούς.
Τελικά μια ετερόκλητη πομπή από αταίριαστες μικές ομάδες ανδρών και γυναικών δεμένων σφιχτά μεταξύ τους οδηγήθηκε στους καταυλισμούς των στρατιωτών για να γίνει για μια ακόμα φορά αντικείμενο φιλονικιών. Οι ιερείς στην Αγιά Σοφιά συνέχισαν να ψάλλουν στο Ιερό μέχρι τη στιγμή που συνελήφθησαν κι αυτοί. Σύμφωνα με τη λαϊκή παράδοση μερικοί από αυτούς πήραν τα πιο ιερά σκεύη και κινήθηκαν προς τον νότιο τοίχο του Ιερού. Εκείνος άνοιξε γι’ αυτούς και έκλεισε πίσω τους και θα μείνουν εκεί μέχρι η Αγιά Σοφιά να γίνει πάλι εκκλησία.
Οι τελευταίες λεηλασίες
Η λεηλασία συνεχίστηκε όλη τη μέρα. Ανδρικά και γυναικεία μοναστήρια παραβιάστηκαν, μοναχοί και μοναχές συνελήφθησαν. Μερικές από τις νεότερες καλόγριες για να αποφύγουν την ατίμωση έπεσαν σε πηγάδια και σκοτώθηκαν. Οι μοναχοί και οι μεγαλύτερες σε ηλικία καλόγριες προτίμησαν την παράδοση της Ορθόδοξης Εκκλησίας για παθητικότητα και δεν προέβαλαν αντίσταση στους Τούρκους που τους σκότωναν. Τα σπίτια λεηλατήθηκαν συστηματικά. Οι Τούρκοι άφηναν μια σημαία στην είσοδο κάθε σπιτιού που είχε εκκενωθεί τελείως. Οι ένοικοι μεταφέρονταν μαζί με τα υπάρχοντα τους. Όποιος κατέρρεε από αδυναμία σφαζόταν μαζί με μερικά μικρά παιδιά που θεωρούνταν ότι δεν είχαν αξία. Γενικά όμως δεν θυσίαζαν ζωές αιχμαλώτων. Υπήρχαν ακόμα σπουδαίες βιβλιοθήκες ιδιωτικές αλλά και σε μοναστήρια. Αρχικά, τα βιβλία καίγονταν. Σύντομα όμως οι Τούρκοι κατάλαβαν ότι κάποια είχαν μεγάλη αξία και τα διέσωσαν για να τα πουλήσουν αργότερα σε ευτελείς τιμές. Στις εκκλησίες γίνονταν αισχρές ενέργειες. Πολλοί Εσταυρωμένοι με πολύτιμες πέτρες μεταφέρονταν καλυμμένοι με τουρκικά σαρίκια να τους περιβάλλουν.
Πολλά κτίρια έπαθαν ανεπανόρθωτες ζημιές. Το βράδυ δεν υπήρχαν πολλά πράγματα για να λεηλατηθούν. Ο Μωάμεθ ανακοίνωσε το τέλος των λεηλασιών.
Τις δύο επόμενες μέρες οι στρατιώτες ασχολήθηκαν με τα λάφυρα της άλωσης και τους αιχμαλώτους. Κάποιες πηγές αναφέρουν ότι ήταν 50.000, ανάμεσά τους μόνο 500 στρατιώτες.
Οι περισσότεροι είχαν σκοτωθεί, εκτός από λίγους που είχαν διαφύγει μέσω θαλάσσης. Ο Μιχαήλ Κριτόβουλος θαυμαστής του Μωάμεθ, αναφέρει 4.000 νεκρούς και 50.000 αιχμαλώτους.
Ο Λεονάρδος της Χίου 60.000 αιχμαλώτους. Μάλλον πρόκειται για υπερβολικούς αριθμούς καθώς η Κωνσταντινούπολη είχε τότε λιγότερους από 50.000 κατοίκους. Οι Φραγκισκανοί μοναχοί ανέφεραν ότι οι νεκροί ήταν 3.000.
Το απόγευμα της 29ης Μαΐου ο Μωάμεθ έφιππος, συνοδευόμενος από γενίτσαρους και τους υπουργούς του μπήκε στην Πόλη και κινήθηκε προς την Αγία Σοφία. Κατέβηκε από το άλογό του, έσκυψε και πήρε μια χούφτα χώμα την οποία έριξε πάνω από το σαρίκι του ως πράξη ταπεινοφροσύνης προς τον Θεό. Έπειτα μπήκε στον ναό. Στάθηκε για λίγο έκπληκτος στο μεγαλείο του. Πηγαίνοντας προς το Ιερό είδε έναν Τούρκο στρατιώτη να προσπαθεί να σπάσει ένα κομμάτι από το μαρμάρινο δάπεδο.
Τον επέπληξε αυστηρά λέγοντάς του ότι στην άδεια για λεηλασίες δεν συμπεριλαμβανόταν η καταστροφή των κτιρίων. Υπήρχαν κάποιοι Έλληνες μέσα στον ναό τους οποίους οι Τούρκοι δεν είχαν συλλάβει. Ο Μωάμεθ διέταξε να τους αφήσουν να πάνε ήσυχα στα σπίτια τους.
Έπειτα βγήκαν μερικοί ιερείς από μυστικά περάσματα πίσω από το Ιερό και ζήτησαν το έλεός του. Και αυτούς τους άφησε να φύγουν και μάλιστα με προστασία. Ζήτησε όμως την άμεση μετατροπή του ναού σε τζαμί.
Όταν βγήκε από τον ναό της Αγίας Σοφίας ο Μωάμεθ πήγε απέναντι στο παλιό Ιερό Παλάτιο. Με την παρουσία του Μωάμεθ στην Πόλη, η κατάσταση ηρέμησε και οι στρατιώτες αποσύρθηκαν στις σκηνές τους. Την επομένη, ο Μωάμεθ ζήτησε να παρουσιαστούν μπροστά του όλα τα λάφυρα για να πάρει το «ποσοστό» του. Φρόντισε επίσης να δοθεί και ένα μερίδιο στους στρατιώτες που λόγω καθηκόντων δεν πήραν μέρος στις λεηλασίες.
Για τον εαυτό του κράτησε όλα τα αιχμάλωτα μέρη των μεγάλων οικογενειών του Βυζαντίου και όσους από τους υψηλόβαθμους αξιωματούχους είχαν ξεφύγει από τις ευγενείς αρχόντισσες δίνοντάς τους και χρήματα για να εξαγοράσουν τις οικογένειές τους.
Τους πιο όμορφους νέους και τις ωραιότερες κοπέλες τους κράτησε για το σαράι του.
Σε πολλούς άλλους νέους δόθηκαν ελευθερία και αξιώματα με τον όρο να αλλαξοπιστήσουν. Κάποιοι δέχτηκαν. Οι περισσότεροι όχι και πλήρωσαν με τη ζωή τους την πίστη τους στον Χριστό.
Το τέλος των υπερασπιστών της Πόλης
Το τέλος για τους περισσότερους επιφανείς υπερασπιστές της Κωνσταντινούπολης ήταν τραγικό.
Ο Καταλανός πρόξενος, ο Περέ Χούλια επίσης εκτελέστηκε μαζί με 5-6 συμπατριώτες του.
Ο καρδινάλιος Ισίδωρος έκανε κάτι ευφυές. Έδωσε τα άμφιά του σ’ έναν ζητιάνο και φόρεσε τα ρούχα εκείνου. Ο ζητιάνος συνελήφθη και αποκεφαλίστηκε. Το κεφάλι του περιφερόταν ως κεφάλι του καρδινάλιου ενώ ο Ισίδωρος που αιχμαλωτίστηκε αναγνωρίστηκε από έναν έμπορο του Πέραν και αγοράστηκε ως «ζητιάνος» έναντι ευτελούς τιμήματος.
Ο Ιωάννης Ιουστινιάνης αμφισβητήθηκε πολύ στο παρελθόν κυρίως λόγω της αντιπάθειας των Βενετών προς τους Γενοβέζους. Φαίνεται όμως ότι πολέμησε γενναία, αλλά ο σοβαρός τραυματισμός του από βλήμα ή βέλος τον ανάγκασε να αποχωρήσει. Αυτό το γεγονός έριξε κατακόρυφα την ψυχολογία των αμυνομένων. Επιβιβάστηκε σε μια γενουατική γαλέρα η οποία κατάφερε περνώντας από τον Κεράτιο Κόλπο να διαφύγει. Έφτασε στη Χίο όπου ζούσε ο αδελφός του Γκαλεάτσο. Λόγω της σοβαρότητας του τραύματος του και του μη καθαρισμού του, ο Ιωάννης Ιουστινιάνης πέθανε από γάγγραινα την 1η Ιουνίου 1453.
Ο Λουκάς Νοταράς, απελευθερώθηκε από τον Μωάμεθ που του επιδαψίλευσε μεγάλες τιμές, αλλά όταν αργότερα ο Μωάμεθ ζήτησε τον ωραιότατο γιο του για «συντροφιά», ο «Μέγας Δούκας» αρνήθηκε. Αποκεφαλίστηκε μαζί με τους δύο γιους του…
Τι απέγινε ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος;
Το βέβαιο είναι ότι ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος έπεσε μαχόμενος ηρωικά κοντά στην Πύλη του Αγίου Ρωμανού. Ο αφοσιωμένος φίλος του Φραντζής που δεν ήταν κοντά του, προσπάθησε να μάθει περισσότερες λεπτομέρειες. Πληροφορήθηκε ότι ο Μωάμεθ έστειλε να ψάξουν για το σώμα, πλύθηκαν ένας αριθμός από πτώματα και κεφάλια με την ελπίδα να τον αναγνωρίσουν. Τελικά βρέθηκε ένα σώμα με έναν αετό κεντημένο στις κάλτσες και αποτυπωμένο στις περικνημίδες. Υπέθεσαν ότι ανήκε στον Κωνσταντίνο και ο Μωάμεθ το έδωσε στους Έλληνες να το θάψουν. Ο Φραντζής δεν το είδε. Είχε αμφιβολίες για το αν ανήκε πράγματι στον αυτοκράτορα. Επίσης δεν μπόρεσε να μάθει πού ήταν θαμμένο. Τους επόμενους αιώνες έδειχναν έναν ανώνυμο τάφο στη συνοικία Βεφά λέγοντας ότι εκεί ήταν θαμμένος ο Κωνσταντίνος. Αυτό όμως θεωρείται σήμερα ως λανθασμένο και χωρίς ιστορική βάση.
Σύμφωνα με άλλη εκδοχή, που κυκλοφορούσε στις ιταλικές αποικίες της Ανατολής, δύο Τούρκοι στρατιώτες που ισχυρίζονταν ότι σκότωσαν τον αυτοκράτορα πήγαν το κεφάλι του στον σουλτάνο. Αιχμάλωτοι αυλικοί αναγνώρισαν ότι αυτό ανήκε στον Κωνσταντίνο. Ο Μωάμεθ το τοποθέτησε για ένα διάστημα σ’ έναν κίονα στην Αυγουσταία αγορά και έπειτα το παραγέμισε και το έστειλε ως έκθεμα στις σημαντικότερες αυλές του ισλαμικού κόσμου.
Συγγραφείς που ήταν παρόντες στην άλωση γράφουν διάφορα. Ο Μπάρμπαρο ανέφερε ότι μερικοί ισχυρίζονταν ότι είδαν το σώμα του αυτοκράτορα σε ένα σωρό νεκρών, άλλοι όμως ισχυρίζονταν ότι δεν βρέθηκε ποτέ.
Τέλος, ο Τετάλντι έγραψε ότι μερικοί έλεγαν ότι ο Παλαιολόγος αποκεφαλίστηκε και άλλοι ότι πέθανε κοντά στην πύλη του Αγίου Ρωμανού. Πρόσθεσε όμως ότι οποιαδήποτε ιστορία θα μπορούσε να είναι αληθινή καθώς ο αυτοκράτορας πέθανε ανάμεσα στο πλήθος και οι Τούρκοι αποκεφάλισαν τα περισσότερα πτώματα…
Comments